RATUJMY PRZYRODĘ- EDUKACJA EKOLOGICZNA

RATUJMY PRZYRODĘ- EDUKACJA EKOLOGICZNA

 

Coraz więcej uwagi ludzie poświęcają problemowi ochrony środowiska oraz przywróceniu równowagi biologicznej na naszej planecie. Mamy obowiązek pozostawiania następnym pokoleniom, Ziemi nadającej się do życia. Mamy też obowiązek nauczyć dzisiejszą młodzież i dzieci , życia w zgodzie z przyrodą. Nam dorosłym często trudno jest zmienić poglądy, styl życia czy sposób postępowania w stosunku do natury i przyrody. Dlatego wszelkie nadzieje należy pokładać w młodym pokoleniu a szczególnie w dzieciach, które posiadają intuicyjne wyczucie funkcjonowania w zgodzie ze światem przyrody. Obowiązkiem nas dorosłych a szczególnie nauczycieli i rodziców jest więc edukacja ekologiczna dzieci, by ich intuicyjne, pozytywne nastawienie do przyrody stawało się zachowaniem celowym, by ukształtował się w nich inny styl życia, nowy sposób współdziałania w harmonii ze środowiskiem przyrodniczym, społecznym i kulturowym. W wychowaniu ekologicznym nie wolno pominąć walorów estetycznych, etycznych i emocjonalnych. Wtedy dopiero dzieci będą czuły i wiedziały, że są częścią świata przyrody. Zrozumieją, że muszą tak działać by nie zakłócić równowagi funkcjonowania świata organizmów, gdyż każdy z nich jest bezwzględnie potrzebny.

Stajemy u progu nowej epoki, która miejmy nadzieję , będzie stuleciem ekologii. Nowa epoka potrzebuje ludzi inaczej myślących, kierujących się innym systemem wartości, postrzegającym odmiennie swoje miejsce w sieci życia na naszej planecie.
Zanim spróbujemy wychować i nauczyć żyć młodego człowieka w zgodzie z Naturą, zgodnie z wymogami właściwie pojętej ekologii, musimy spróbować zgłębić sens znaczenia słowa ekologia, wprowadzić pewne wnioski natury filozoficznej z obrazu świata żywego, który przybliża nam ekologia.

Poszukując pojęciowych i filozoficznych aspektów ekologii, należy wyjść do definicji ekologii jako dziedziny biologii, badającej wzajemne zależności między organizmami żywymi, a także pomiędzy nimi a otaczającym środowiskiem.Ekologia daje nam nową wizję świata, w którym wszystkie jego twory są ważne. Gdy chcemy chronić nasz świat, musimy chronić życie we wszelkiej postaci. Jeżeli pragniemy wychowywać dzieci zgodnie z zasadą szeroko pojętej ekologii, nasz proces dydaktyczny musi zawierać w sobie właśnie taką perspektywę świata.

Mówiąc o ekologii często posługujemy się pojęciem " środowisko człowieka". Dlatego zwracamy uwagę, że jego elementami jest środowisko przyrodnicze i środowisko społeczne. Przez środowisko przyrodnicze rozumiemy ogół elementów biotycznych ( rośliny, zwierzęta i ludzie) i elementów abiotycznych ( powietrze, gleba, woda , klimat). Natomiast przez środowisko społeczne- przekształcone przez człowieka elementy środowiska przyrodniczego ( np. budowla) i ich nowe konfiguracje celowo ukształtowane ( np. przemysłowe produkty spożywcze) a także będące skutkiem ubocznym działalności człowieka ( np. hałas, dym). Warto jeszcze zwrócić uwagę na podstawowe prawa ekologiczne.
Oto ich brzmienie.

• każda rzecz jest powiązana z wszystkimi innymi rzeczami, a więc organizmów ze środowiskiem abiotycznym, jednych organizmów z innymi organizmami itp.;
• każda rzecz musi się gdzieś umiejscowić w określonej przestrzeni, tj. wszystko co powstaje w wyniku działalności organizmu dostaje się do środowiska go otaczającego lub zostaje bezpośrednio albo pośrednio wykorzystane przez inny organizm; słowem w środowisku istnieje obieg materii i energii;
• człowiekowi łatwiej jest zburzyć funkcjonowanie jakiegoś systemu lub zniszczyć go niż udoskonalić; prawda ta jednak nie może upoważniać do tego, aby człowiek racjonalnie nie poznawała wykorzystywał, kształtował, odtwarzał i pomnażał środowisko przyrodnicze;
• w przyrodzie jako systemie, nie ma nic za darmo, każdy przychód może być osiągnięty jakimś kosztem, bo każdy system jest określoną całością

Dlatego dokonując przeglądu motywów ochrony środowiska warto zwrócić uwagę na to, że w ostatnich latach nastąpiło odrodzenie powrotu człowieka do natury i troski o nią. Jest to spowodowane kilkoma przyczynami, a przede wszystkim:

• ogólnoświatowym gwałtownym pogorszeniem się czynności, a nawet skażenie środowiska życia i działalności człowieka: wody, powietrza, gleby, biosfery, środków spożywczych itp.;
• znacznym wzrostem zaludnienia Ziemi, a tym samym zmniejszenia całej wolnej przestrzeni na jednostkę ludzką;
• technizację i depersonalizacje życia społecznego oraz atomizację społeczeństw i grup ludzkich;
• nadmiernie rozbudowującym się konsumpcyjnym stylem życia człowieka;
• wzrostem zapotrzebowania człowieka, wynikającego z trzech pierwszych wymienionych wyżej przyczyn, na reakcję, turystykę i wypoczynek.

Od najwcześniejszych lat życia człowieka, trzeba ukształtować jego sposób myślenia i zachowania.

Dziecko wychowane w potrzebie kontaktu z przyrodą, nauczone proekologicznego myślenia, w okresie dojrzałym jest w stanie naprawić lub zneutralizować negatywne skutki gospodarki jego poprzedników na Ziemi. Proces kształtowania umiejętności, wiedzy i świadomości człowieka rozpoczyna się z chwilą jego przyjścia na świat. Wiek przedszkolny charakteryzujący się dużym skokiem intelektualnym w rozwoju dziecka, jest najlepszym okresem do wyprowadzenia elementów edukacji ekologicznej, która powinna być kontynuowana w późniejszej nauce.

Działania wychowawczo- dydaktyczne w tym zakresie odbywają się w określonych warunkach, w tym przypadku jest to placówka przedszkolna i środowisko, w którym jest usytuowana.

Fundamentalną wartością myślenia ekologicznego jest poszanowanie dla życia, część dla życia takiego, dla wszelkiego życia. Każda forma życia jest niepowtarzalna, potrzebna dla zachowania całości; niszczenie życia w jakiejkolwiek postaci jest złem, gdyż narusza całość, którą tworzą wszystkie istoty, w tym i ludzie. W pięknych słowach wyraził powyższe Albert Schweiter: "Zasadniczą rzeczą dla wszystkich etyk jest poszanowanie życia: właściwymi jest chronić i sprzyjać życiu, niszczyć i poniżać życie jest złym".

Musimy nauczyć nasze dzieci myśleć o wszystkim dookoła z czcią. Wpajajmy im, iż nawet bezmyślne zerwanie kwiatka jest czymś złym, co nas bardzo zasmuca. Ukazujmy im piękno przyrody tkwiące w wielkiej różnorodności barw, kształtów, przystosowań, sposobów poruszania. Uczmy je, że w przyrodzie nie ma zwierząt i roślin brzydkich i ładnych, pożytecznych i szkodliwych. To my jesteśmy skłonni do oceniania, a jedynym kryterium wartościującym jest przydatność danego gatunku dla nas, nasze subiektywne odczucia. Warto przytoczyć jeszcze jedno zdanie Alberta Schweitzera: " Któż z nas może wiedzieć, jakie znaczenie ma inna istota żyjąca sama w sobie i we wszechświecie".

Kolejną wartością ekologiczną jest odpowiedzialność. Nasza odpowiedzialność powinna obejmować nas samych, naszych najbliższych, innych ludzi, zwierzęta, rośliny, środowisko. Można sięgnąć jeszcze dalej i pomyśleć o przyszłych pokoleniach. Powinniśmy przyjąć taki styl życia, gospodarowania, aby pozostawić planetę w nie gorszym stanie, niż ją otrzymaliśmy. Im szerszy krąg będziemy umieli zatoczyć, tym nasze człowieczeństwo będzie pełniejsze. Jest to zdanie na całe życie, a najwłaściwszy moment do jego podjęcia to pierwsze lata życia, kiedy zaczynają się kształtować nasze nawyki. Gdy dziecko posadzi drzewo, czy rodzice spełniają jego marzenie i kupią mu psa, powinno zdawać sobie sprawę z odpowiedzialności, jaka na nie spada i decydować się na to, kiedy jest przekonane , iż jej podoła. Myśleć ekologicznie to znaczy być skłonnym do współczucia, do odczuwania tak jak inni. Stawiajmy dzieci jak najczęściej po drugiej stronie, w roli drzew, kwiatów czy zwierząt. Niech uczą się myśleć tak jak one, wyrażać ich myśli, pragnienie obawy. Zwierzęta i rośliny są wobec nas bezbronne, tak jak niemowlęta.

Nie można pominąć jeszcze jednej wartości, jaką jest umiar ( powściągliwość). Żyjemy na planecie, która ma ograniczone zasoby i niemożliwe jest spełnienie wszystkich zachcianek. Jeżeli ja biorę od Przyrody więcej niż naprawdę potrzebuję, to ucierpi na tym ktoś inny. Powinniśmy zachować umiar i czerpać z naszej planety tylko tyle, ile jest nam niezbędne do zaspokojenia potrzeb życiowych. Każdy krok w naszym życiu powinien być przemyślany i oceniony pod tym względem. Umiar rodzi się z przekonania, że najbardziej wartościowych rzeczy nie osiąga się za pieniądze. To. czego naprawdę potrzebujemy, to przyjaźń, miłość, wolność, poczucie bycia potrzebnym i docenianym.

W jaki sposób powyższe wartości, całościowy obraz świata przekazywać dzieciom? Jest już sporo materiałów zawierających różne zabawy, konkursy, pogadanki, wiersze, piosenki itp., które prezentują ekologiczny sposób myślenia, odczuwania i świetnie się sprawdzają w pracy z dziećmi. Wszystko to jednak będzie nieskuteczne, dopóki my sami się nie zmienimy. Głównie wartości ekoetyki muszą się wyrażać w działaniu, to najpierw my sami musimy zbudować swoje życie.

Jaka powinna być nasza reakcja na straszliwy stan środowiska, na ogarniające nas poczucie bezsilności, gdy widzimy degradację świata żywego? Odpowiedz jest jedna: Ty się zmień! Jeśli zmienisz swoje życie, oprzesz je na takich wartościach jak: poszanowanie dla życia, odpowiedzialność, współczucie i umiar, to Twój przykład będzie oddziaływał na ludzi i wielu z nich zacznie się zmieniać. Gdy my sami potrafimy żyć w zgodzie z Naturą z wymogami właściwie pojętej ekologii, jest duża szansa, że dzieci, które wychowujemy, staną się podobne.
Jak wychowywać ekologicznie?
Profesor J. Aleksandrowicz i humanista pisał: " Dobro to znaczy właściwy stosunek do świata i ludzi. Właściwy to znaczy taki, który jest korzystny nie tylko dla człowieka, ale i dla innych istot".
Zapominamy w naszych działaniach, że sztuka, muzyka i inne duchowe doświadczenia są również ważnymi metodami poznania świata, jak czytanie i pisanie. Mając na względzie wartości ekologiczne, warto podkreślić fakt że mogą one być łatwo włączone do myślenia dzieci, właśnie przy wykorzystaniu różnych wyżej wymienionych form. Przedszkole wydaje się być pierwszą i ostatnią instytucją państwową, która stara się rozwijać zdolności tkwiące w prawej i lewej półkuli, a więc kształtować młodego człowieka w pełni i w sposób zrównoważony.
 

Dla rozwoju psychicznego dziecka przyroda jest nieocenionym wychowawcą i nauczycielem. To właśnie nieocenione zjawiska przyrodnicze wywołują u dzieci pasję poznawczą i badawczą. To kontakt z przyrodą pobudza jego zainteresowania światem ożywionym i nieożywionym, ćwiczy spostrzegawczość, uwagę, wyrabia zmysł obserwacyjny, rozwija sprawność myślenia i mowy.

Ale nie tylko w dziedzinie poznawczej widać drogocenny wpływ przyrody na dzieci. Obcując z przyrodą dzieci rozwijają w sobie poczucie piękna, wrażliwość artystyczną, dzięki której doznaje wielu radosnych, a zarazem subtelnych wrażeń i przeżyć.

Aby jednak uzyskać pozytywne rezultaty z kontaktów dzieci z przyrodą, muszą nad tym czuwać dorośli i umiejętnie nimi kierować. To od dorosłych w dużej mierze zależy, czy dzieci będą wzrastać w poczuciu szacunku i podziwu dla piękna przyrody, czy też staną się wandalami niszczącymi ją. Dlatego przez kontakt z otoczeniem przyrodniczym można wszechstronnie wychowywać dzieci. Wychowywać to znaczy w różnej mierze rozwijać umysłowo i emocjonalnie, uwrażliwiać i budzić potrzeby estetyczne i społeczne, wyrabiać fizyczną sprawność i kształcić umiejętności. I tylko w atmosferze żywej wrażliwości na zjawiska przyrody, osobistego udziału w pracach, zadaniach, obserwacjach przyrodniczych i uczuciowego związania z tymi sprawami możemy wszystko to osiągnąć.